انسداد مجاری ادراری: علل، علائم و درمان
در مواردی که مجاری ادراری مسدود می‌شوند، عملکرد طبیعی بدن برای تخلیه ادرار به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد علائم مزمن و ناراحتی جدی در فرد شود. این مقاله به بررسی انسداد مجاری ادراری و تاثیرات آن بر سلامت و کیفیت زندگی افراد می‌پردازد. برای آشنایی کامل با علل، علائم و راه‌های درمان آن تا آخر مقاله، همراه ما باشید.
انسداد مجاری ادراری چیست؟
این وضعیت در هر نقطه از مجرای ادرار، از کلیه ها، جایی که ادرار تولید میشود، تا مجرای ادرار که از طریق آن ادرار از بدن خارج میشود، می‌تواند فشار داخل دستگاه ادراری را افزایش دهد و جریان ادرار را آهسته کند. انسداد مجاری ادراری، ممکن است به طور ناگهانی رخ دهد یا به آهستگی در طی روزها، هفته‌ها یا حتی ماه‌ها ایجاد شود. این بیماری ممکن است به طور کامل یا جزئی بخشی از دستگاه ادراری را مسدود کند. گاهی اوقات فقط یک کلیه تحت تأثیر قرار می‌گیرد، اما انسداد ممکن است هر دو کلیه را تحت تاثیر قرار دهد.
انسداد در کودکان، عمدتاً به دلیل نقص مادرزادی است که بر دستگاه ادراری تأثیر می‌گذارد. مردان، به ویژه افراد بالای ۶۰ سال نیز بیشتر در معرض ابتلا هستند، زیرا با افزایش سن، غده پروستات بزرگ میشود (بیماری به نام هیپرپلازی خوش خیم پروستات) و جریان ادرار را مسدود می‌کند.
تاثیرات انسداد مجاری ادراری
به طور معمول، ادرار با فشار بسیار کم از کلیه‌ها خارج میشود. اگر جریان ادرار مسدود شود، ادرار در پشت نقطه انسداد برگشت می‌کند، در نهایت به لوله‌های کوچک کلیه و ناحیه جمع‌آوری آن (لگنچه کلیه) می‌رسد، کلیه را متورم می‌کند و فشار بر ساختارهای داخلی آن را افزایش می‌دهد. چنین اتساع کلیه هیدرونفروز نامیده میشود. افزایش فشار ناشی از انسداد ممکن است در نهایت به کلیه آسیب برساند و منجر به از دست دادن عملکرد آن شود.
هنگامی که جریان ادرار مسدود میشود، احتمال تشکیل سنگ بیشتر است. همچنین عفونت، ممکن است زمانی ایجاد شود که جریان ادرار مسدود شود، زیرا باکتری‌هایی که وارد دستگاه ادراری می‌شوند خارج نمی‌شوند. اگر هر دو کلیه انسداد داشته باشند، ممکن است نارسایی کلیه ایجاد شود.
انسداد طولانی مدت کلیه و حالب، همچنین می‌تواند انقباضات ماهیچه‌ای ریتمیک را که به طور معمول ادرار را از کلیه به سمت مثانه از حالب به سمت پایین حرکت می‌کند (پریستالسیس) مهار کند. سپس ممکن است بافت اسکار جایگزین بافت عضلانی طبیعی در دیواره حالب شود و در نتیجه آسیب دائمی ایجاد شود. انسداد جزئی و کامل معمولاً مشکلات مشابهی ایجاد می‌کند، اما اکثر مشکلات، آسیب کلیه، زمانی که انسداد کامل شود، شدیدتر می‌شوند.
علل انسداد ادرار
انسداد ممکن است جزئی یا کامل باشد، یک طرف یا هر دو طرف را تحت تاثیر قرار دهد و به سرعت (حاد) یا آهسته (مزمن) ایجاد شود. شایع‌ترین علل به طور کلی عبارت‌اند از:
- ناهنجاری‌های ساختاری، برای مثال، نقایص مادرزادی مانند دریچه‌های قسمت داخلی پشت مجرای ادرار و سایر انقباض‌هایی که حالب یا مجرای ادرار را باریک یا مسدود می‌کنند. که دلیل انسداد در کودکان است.
- سنگ در کلیه یا حالب یا سایر نقاط دستگاه ادراری
- هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) یا سرطان پروستات، تومورها و سنگ‌ها
- تنگی (تنگی ناشی از بافت اسکار) حالب یا مجرای ادرار که پس از پرتودرمانی، جراحی یا اقدامات انجام شده بر روی دستگاه ادراری ایجاد میشود.
- پولیپ در حالب
- لخته شدن خون در حالب
- تومورهای داخل حالب یا نزدیک آن
- اختلالات ماهیچه‌ها یا اعصاب حالب یا مثانه
- تشکیل بافت فیبری (اسکار) در داخل یا اطراف حالب ناشی از جراحی، پرتودرمانی یا داروها (به ویژه متی سرژید)
- برآمدگی انتهای تحتانی حالب به داخل مثانه (اورتروسل)
- تومور، آبسه و کیست مثانه، دهانه رحم، رحم، پروستات یا سایر اندام‌های لگنی
- توده بزرگی از مدفوع گیر کرده در رکتوم (نهفتگی رکتوم)
- هیدرونفروز هر دو کلیه می‌تواند در دوران بارداری رخ دهد زیرا رحم بزرگ شده حالب‌ها را فشرده می‌کند.
علائم انسداد ادرار
انسداد مجاری ادراری می‌تواند به تدریج و با توجه به شدت آن، علائم متنوعی را ایجاد کند. در زیر، به برخی از علائم رایج انسداد مجاری ادراری اشاره می‌کنیم که عبارت‌اند از:
- کاهش جریان ادرار: یکی از نشانه‌های اصلی انسداد مجاری ادراری، کاهش یا متوقف شدن جریان ادرار است.
- تغییر در الگوی ادرار: افراد ممکن است به جای دفع یکباره و کامل ادرار، احساس می‌کنند که ادرارشان به صورت کامل تخلیه نشده. به عبارت دیگر، ادرار به شکل چند بار کم حجم و مکرر تخلیه میشود.
- درد و سوزش: فرد ممکن است در منطقه پایین شکم، در ناحیه زیر شکم درد و سوزش احساس کند. این درد ممکن است هنگام تلاش برای ادرار کردن تشدید شود.
- تورم و فشار: در صورتی که انسداد مجاری ادراری باعث تجمع ادرار در مجاری شود، می‌توان تورم و فشار محسوس در ناحیه پایین شکم و قسمت پایینی پشت احساس کرد.
- خون در ادرار: در بعضی موارد، انسداد مجاری ادراری می‌تواند باعث وجود خون در ادرار شود. این ممکن است به دلیل آسیب به لایه‌های داخلی مجاری ادراری یا فشار زیاد بر روی اعضا باشد.
تشخیص انسداد ادرار
تشخیص زودهنگام مهم است، زیرا اکثر موارد انسداد قابل اصلاح است و به دلیل تاخیر در درمان می‌تواند منجر به آسیب غیرقابل برگشت کلیه شود. راه‌های تشخیص عبارت‌اند از:
کاتتریزاسیون مثانه
کاتتریزاسیون مثانه، اغلب اولین آزمایش تشخیصی است که در افرادی با علائمی مانند فشار یا اتساع لگن که حاکی از انبساط مثانه است انجام میشود. اگر کاتتر مقدار زیادی ادرار را از مثانه تخلیه کند، یا خروجی مثانه یا مجرای ادرار مسدود میشود. بسیاری از پزشکان قبل از انجام کاتتریزاسیون مثانه، برای تعیین اینکه آیا مثانه با مقدار زیادی ادرار پر شده است، سونوگرافی انجام می‌دهند.
تست‌های تصویربرداری
آزمایش‌های تصویربرداری می‌تواند برای شناسایی نشانه‌های انسداد، مانند هیدرونفروز یا محل انسداد، زمانی که وجود یا محل انسداد مشکوک است، انجام شود. به عنوان مثال، سونوگرافی در اکثر افراد (به ویژه کودکان و زنان باردار) یک آزمایش بسیار مفید است، زیرا نسبتا دقیق است و فرد را در معرض هیچ گونه اشعه‌ای قرار نمی‌دهد. با این حال، سونوگرافی همیشه توانایی تعیین دقیق محل انسداد ندارد.
سی تی اسکن
توموگرافی کامپیوتری (CT) یک روش سریع و بسیار دقیق است، به ویژه در شناسایی سنگ. CT به طور سنتی شامل قرار گرفتن در معرض دوزهای قابل توجهی از اشعه است. با این حال، با سی‌تی‌اسکنرهای جدیدتر و روش‌های جدید استفاده از آن‌ها، می‌توان تصاویر سی‌تی را با دوزهای بسیار کمتر تابش به دست آورد.
ام آر آی
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) به اندازه سونوگرافی یا سی تی دقیق نیست، به ویژه برای تشخیص سنگ کلیه، اما اگر مهم باشد که فرد در معرض اشعه قرار نگیرد و محل انسداد با سونوگرافی قابل مشاهده نباشد، ممکن است از MRI استفاده شود.
سیستوگرافی
سایر آزمایش‌های تصویربرداری مانند سیستوگرافی، ممکن است برای شناسایی محل انسداد، اغلب در کودکانی که دارای انسداد مثانه یا مجرای ادرار هستند، انجام شود. این تست تصویربرداری می‌تواند انسداد آن ساختارها (به عنوان مثال، ناشی از نقص مادرزادی) را شناسایی کند. همچنین می‌تواند زمانی که ادرار از مثانه به سمت حالب‌ها جریان می‌یابد (به نام ریفلاکس مثانه) و باعث عفونت‌های مجاری ادراری (UTIs) و همچنین انسداد میشود، تشخیص دهد. در این روش، اشعه ایکس پس از وارد شدن یک ماده رادیواپک (رنگ) از طریق کاتتر وارد شده به مثانه گرفته میشود.
آندوسکوپی
آندوسکوپی، با یک آندوسکوپ سفت یا انعطاف‌پذیر خاص می‌تواند برای بررسی مجرای ادرار، پروستات و مثانه استفاده شود. یک آندوسکوپ سفت یا منعطف طولانی را می‌توان به حالب یا کلیه‌ها فرستاد تا مکان‌های انسداد را شناسایی کند. گاهی اوقات از سیستوسکوپ، یورتروسکوپ یا هر دو نیز می‌توان برای برداشتن اشیایی که باعث انسداد می‌شوند استفاده کرد.
آزمایش خون و ادرار
استفاده از نتایج آزمایش خون معمولاً طبیعی است، اما اگر انسداد هر دو کلیه را برای بیش از چندین ساعت به طور کامل مسدود کرده باشد، آزمایش‌ها ممکن است سطح بالای نیتروژن اوره خون (گاهی اوقات BUN نامیده میشود)، کراتینین یا هر دو را نشان دهد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ادرار معمولاً طبیعی است، اما گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز خون ممکن است زمانی وجود داشته باشند که سنگ یا تومور علت انسداد باشد یا زمانی که انسداد با عفونت شود.
درمان انسداد ادرار
هدف درمان معمولاً از بین بردن علت انسداد است. به عنوان مثال، اگر مجرای ادرار به دلیل بزرگ شدن خوش خیم یا سرطانی پروستات مسدود شده باشد، درمان می‌تواند شامل داروهایی مانند هورمون درمانی برای سرطان پروستات، جراحی یا بزرگ شدن مجرای ادرار با گشادکننده‌ها باشد. درمان‌های دیگری مانند لیتوتریپسی یا جراحی آندوسکوپی ممکن است برای برداشتن سنگ‌هایی که جریان ادرار در حالب یا کلیه را مسدود می‌کنند مورد نیاز باشد.
اگر علت انسداد را نتوان به سرعت اصلاح کرد، به ویژه اگر عفونت، نارسایی حاد کلیه یا درد شدید وجود داشته باشد، دستگاه ادراری تخلیه میشود. هنگامی که هیدرونفروز حاد به دلیل انسداد ایجاد میشود که به راحتی برطرف نمی‌شود، ادراری که در بالای انسداد جمع شده است را می‌توان با یک لوله نرم که از پشت وارد کلیه میشود (لوله نفروستومی) یا با قرار دادن یک لوله پلاستیکی نرم که کلیه را به هم متصل می‌کند تخلیه شود. عوارض لوله‌های نفروستومی یا استنت‌های حالب می‌تواند شامل جابجایی لوله، عفونت و ناراحتی باشد. اگر مجرای ادرار محل انسدادی باشد که باید به سرعت برطرف شود، پزشکان یک کاتتر لاستیکی نرم را به مثانه وارد می‌کنند تا ادرار را تخلیه کند.
انسداد هایی که باعث هیدرونفروز مزمن می‌شوند معمولاً نیازی به تسکین فوری ندارند. عوارض انسداد مجاری ادراری مانند عفونت‌های مجاری ادراری و نارسایی حاد کلیه در صورت وجود، به سرعت درمان می‌شوند.
خدمات سونداژ در منزل
سونداژ، یک روش تشخیصی و درمانی است که در برخی موارد از آن برای درمان انسداد مجاری ادراری استفاده میشود. برای این روش، نیازمند تجهیزات و تخصص پزشکی است و ممکن است خطراتی را به همراه داشته باشد. بنابر این توسط متخصص انجام شود. برای ثبت درخواست استفاده از خدمات سونداژ در منزل می‌توانید از طریق وبسایت مهر درمان و شماره تلفن ۰۹۰۵۸۰۰۸۰۰۶ اقدام کنید.
بیشتر بخوانید: سوند ادراری و هر آنچه که باید در مورد آن بدانید!
کلام پایانی
در نتیجه، انسداد مجاری ادراری یک وضعیت جدی است که بر عملکرد سیستم ادراری و سلامت کلی بدن تاثیر قابل توجهی دارد. علائمی مانند کاهش جریان ادرار، تغییر در الگوی ادرار، درد و سوزش، تورم و فشار محسوس، ادرار قطره‌ای و حتی خون در ادرار ممکن است نشانگر این وضعیت باشند. به منظور تشخیص صحیح و درمان مناسب، مراجعه به پزشک بسیار ضروری است. از طریق تشخیص دقیق و درمان به موقع، می‌توان از عوارض جدی و تأثیرات نامطلوبی که انسداد مجاری ادراری می‌تواند به همراه داشته باشد، جلوگیری کرد و به بهبود وضعیت سلامتی فرد کمک کرد. همچنین، آگاهی افراد از علائم، عوامل خطر و روش‌های پیشگیری از انسداد مجاری ادراری می‌تواند در کاهش ابتلا و بهبود سلامت ادراری کمک کند.
سوالات متداول
در برخی موارد، می‌توان با اقداماتی مانند مراقبت از سلامت اداری، کنترل عوامل خطر (مانند دیابت و فشار خون بالا) و مراقبت از سلامت عمومی، از انسداد مجاری ادراری جلوگیری کرد.
عوارض انسداد مجاری ادراری می‌توانند شامل عفونت‌های متکرر ادراری، کیسه ادراری ناقص، آسیب به کلیه‌ها و اختلالات در عملکرد کلیه‌ها باشند.
نظرات: