عوارض شیمی درمانی: آنچه باید درمورد آن بدانید! 

شیمی درمانی بسیاری از انواع سرطان را به طور موثر درمان می‌کند. اما مانند سایر درمان‌های سرطان، اغلب عوارض جانبی ایجاد می‌کند. مهم است که از عوارض جانبی احتمالی ناشی از شیمی درمانی آگاه باشید تا بدانید که مراقب چه چیزی باشید و بتوانید با پزشک در مورد پیشگیری و تسکین آن‌ها صحبت کنید. عوارض شیمی درمانی برای هر فردی متفاوت است، عوارض به نوع سرطان، محل، داروها و دوز و سلامت عمومی بستگی دارند. اگز می‌خواهید با عوارض و راه‌های مقابله با آن‌ها آشنا شوید، مقاله را تا آخر مطالعه کنید. 

شیمی درمانی چیست؟ 

شیمی درمانی، یک روش پزشکی است که از مواد شیمیایی برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌کند. این روش شامل استفاده از داروها، مواد شیمیایی و ترکیبات طبیعی است که برای کنترل بیماری‌ها و بهبود وضعیت بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله کاربردهای شیمی درمانی می‌توان به شیمی درمانی سرطان، درمان عوارض جانبی داروها و کاهش درد اشاره کرد. 

دلیل عوارض شیمی درمانی چیست؟ 

شیمی درمانی با هدف قرار دادن سلول‌های فعال عمل می‌کند. سلول‌های فعال سلول‌هایی هستند که به عنوان بخشی از چرخه سلولی طبیعی در حال رشد و تقسیم هستند. هم سلول‌های سرطانی و هم سلول‌های سالم، سلول‌های فعالی هستند که چرخه سلولی را طی می‌کنند. سلول‌های سرطانی معمولاً سریع‌تر از سلول‌های طبیعی و سالم رشد می‌کنند، به این معنی که شیمی‌درمانی راحت‌تر به سلول‌های سرطانی حمله می‌کند؛ اما برخی از سلول‌های طبیعی نیز در اثر شیمی درمانی آسیب می‌بینند. این سلول‌ها شامل سلول‌های خون، دهان، دستگاه گوارش و فولیکول‌های مو هستند. عوارض شیمی درمانی زمانی رخ می‌دهد که این روش درمانی به این سلول‌های سالم آسیب می‌رساند. برای مثال، ممکن است بیمار موهای خود را از دست بدهد یا حالت تهوع و استفراغ داشته باشد. 

آیا عوارض جانبی شیمی درمانی قابل درمان است؟ 

بله، تیم پزشکی می‌تواند به پیشگیری یا درمان بسیاری از عوارض جانبی کمک کند. امروزه داروهای بسیار بیشتری نسبت به گذشته برای تسکین عوارض جانبی وجود دارد. پیشگیری و درمان عوارض جانبی، مراقبت تسکینی یا مراقبت حمایتی نامیده می‌شود که بخش مهمی از درمان سرطان در هر مرحله است. پزشکان و دانشمندان همیشه در تلاش هستند تا داروها، ترکیبات دارویی و راه‌هایی برای درمان با عوارض جانبی کمتر تولید کنند. بسیاری از انواع شیمی درمانی در حال حاضر عوارض جانبی کمتری نسبت به چند سال پیش دارند. 

عوارض جانبی رایج شیمی درمانی چیست؟ 

عوارض جانبی که در حین شیمی درمانی تجربه می‌شود، بستگی به دارو یا ترکیبی از داروها دارد. داروهای مختلف عوارض جانبی مختلفی ایجاد می‌کنند و تجربه هر فرد از در مورد عوارض، متفاوت است. افراد ممکن است عوارض جانبی یکسانی را حتی با مصرف دارو مشابه تجربه نکنند و اگر دوباره همان دارو را مصرف کنند، ممکن است عوارض جانبی متفاوتی نسبت به گذشته داشته باشند. به همین دلیل مهم است که بیمار با پزشک به طور منظم در مورد عوارض جانبی که نگران آن‌ها است و یا آن‌ها را تجربه می‌کند، صحبت کند. 

عوارض جانبی رایج شیمی درمانی عبارت‌اند از: 

احساس خستگی یا کسلی حتی اگر بیمار به اندازه کافی خوابیده باشد. این شایع‌ترین عارضه جانبی شیمی درمانی است. 

ریزش مو

برخی از انواع شیمی درمانی، اما نه همه آن‌ها، باعث ریزش مو می‌شوند. موهای بدن بیمار ممکن است هر چند وقت یکبار یا به صورت توده‌های بزرگ دچار ریزش شوند. ریزش مو معمولاً پس از چند هفته اول شیمی درمانی شروع می‌شود و ۱ تا ۲ ماه پس از شیمی درمانی روند ریزش ادامه پیدا می‌کند. پزشک می‌تواند خطر ریزش مو را بر اساس داروها و دوزهایی که بیمار دریافت می‌کند پیش بینی کند. 

زخم‌های دهان و گلو

شیمی درمانی می‌تواند به سلول‌های داخل دهان و گلو آسیب برساند. این باعث ایجاد زخم‌های دردناک در این نواحی می‌شود، وضعیتی به نام موکوزیت ایجاد می‌کند. زخم‌های دهان معمولاً ۵ تا ۱۴ روز پس از درمان ایجاد می‌شوند، همچنین مهم است که مراقب عفونت در این زخم‌ها باشید. داشتن یک رژیم غذایی سالم و تمیز نگه داشتن دهان و دندان می‌تواند خطر ابتلا به زخم‌های دهان را کاهش دهد. زخم‌های دهان معمولاً با پایان درمان به طور کامل از بین می‌روند. 

مشکلات گوارشی

• اسهال: برخی از شیمی درمانی باعث اجابت مزاج شل یا آبکی می‌شود. پیشگیری از اسهال یا درمان زودهنگام آن به بیمار کمک می‌کند تا آب بدن او کم شود، همچنین به جلوگیری از سایر مشکلات سلامتی کمک می‌کند. 
• یبوست: این روش درمانی، باعث یبوست می‌شود، یعنی فرد نمی‌تواند مدفوع را دفع کند یا حرکات روده او کند شده است. سایر داروها مانند داروهای مسکن نیز می‌توانند باعث یبوست شوند. بیمار می‌تواند با نوشیدن مایعات کافی، خوردن وعده‌های غذایی متعادل و ورزش منظم، خطر یبوست را کاهش دهد. 
• تهوع و استفراغ: استفاده از شیمی درمانی می‌تواند باعث تهوع و استفراغ شود. ابتلا به این عارضه و تعداد دفعات آن به داروها و دوز آن بستگی دارد. داروهایی هستند که قبل و بعد از هر دوز شیمی درمانی تجویز می‌شوند که معمولاً می‌توانند از حالت تهوع و استفراغ جلوگیری کنند. 

همچنین بخوانید: شیمی درمانی سرطان معده: انواع داروها + هوارض و فوائد!

درد

شیمی درمانی گاهی باعث درد می‌شود، این دردها عبارت‌اند از: 

• سردرد
• درد عضلانی
• دل درد

درد ناشی از آسیب عصبی، مانند سوزش، بی‌حسی و تیرکشیدن معمولاً در انگشتان دست و پا

درمان دردهای شیمی درمانی

بیشتر انواع دردهای مربوط به شیمی درمانی بین درمان‌های فردی بهتر می‌شوند یا از بین می‌روند. با این حال، آسیب عصبی اغلب با هر دوز بدتر می‌شود. گاهی اوقات دارویی که باعث آسیب عصبی می‌شود باید متوقف شود. ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا آسیب عصبی ناشی از شیمی درمانی بهبود یابد یا از بین برود و در برخی افراد ممکن است باعث آسیب دائمی شود. 

درمان هر درد مرتبط با سرطان با در نظر گرفتن علت آن شروع می‌شود. مهم است که با پزشک در مورد میزان درد، در طول شیمی درمانی صحبت شود. علاوه بر خود شیمی درمانی، دلایل دیگری نیز برای درد وجود دارد؛ اگر درد مربوط به شیمی درمانی باشد، پزشکان می‌توانند آن را با روش‌های زیر درمان کنند: 

• داروهای مسکن
• مسدود کردن سیگنال‌های درد از اعصاب به مغز با درمان‌های ستون فقرات یا بلوک‌های عصبی
• تنظیم دوز داروهای خاص

اختلالات خونی

مغز استخوان، بافت اسفنجی داخل استخوان‌ها است و سلول‌های خونی جدید می‌سازد. شیمی درمانی بر این فرآیند تأثیر می‌گذارد، بنابراین ممکن است عوارض جانبی ناشی از کم بودن سلول‌های خونی به وجود آید. معمولاً پس از اتمام شیمی درمانی، تعداد سلول‌های خونی به حالت عادی برمی گردد. اما در طول درمان، تعداد کم سلول‌های خونی می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. در طول شیمی درمانی، پزشک به طور معمول شمارش خون را با استفاده از ۲ روش شمارش کامل خون (CBC) و شمارش پلاکت بررسی می‌کند. 

آزمایش CBC سطح گلبول‌های قرمز و گلبول‌های سفید را در خون نشان می‌دهد. کم بود گلبول‌های قرمز باعث بیماری به نام کم خونی می‌شود. علائم آن شامل: خستگی، سرگیجه و تنگی نفس است. گلبول‌های سفید کافی باعث بیماری به نام لکوپنی می‌شود، خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد. هنگامی که گلبول‌های سفید خون  کم است، احتمال ابتلا به عفونت می‌تواند جدی باشد و اگر این اتفاق بیفتد، در اسرع وقت به آنتی بیوتیک نیاز است. 

شمارش پلاکت تعداد پلاکت‌های خون شما را اندازه گیری می‌کند. پلاکت‌ها سلول‌هایی هستند که خونریزی را متوقف می‌کنند. آن‌ها این کار را با بستن رگ‌های خونی آسیب دیده و کمک به تشکیل لخته‌های خون انجام می‌دهند. نداشتن پلاکت کافی باعث بیماری به نام ترومبوسیتوپنی می‌شود. شما می‌توانید راحت‌تر از حالت عادی خونریزی و کبودی داشته باشید. 

دوزهای شیمی درمانی را اغلب می‌توان برای جلوگیری از کاهش شمارش خون تنظیم کرد. داروهایی نیز برای درمان این اختلالات خونی موجود است. این داروها به مغز استخوان شما کمک می‌کنند تا سلول‌های خونی بیشتری بسازد. آن‌ها می‌توانند به پیشگیری از لکوپنی در افراد با خطر بالا کمک کنند. 

مشکلات عصبی

اثرات سیستم عصبی برخی داروها باعث آسیب عصبی می‌شوند. این عوارض می‌تواند علائم عصبی یا عضلانی زیر را ایجاد کند: 

• مور مور
• سوزش
• ضعف یا بی‌حسی در دست ها، پاها یا هر دو
• عضلات ضعیف، دردناک، خسته یا دردناک
• از دست دادن تعادل
• لرزش
• سفتی گردن یا سردرد
• مشکلات بینایی، شنوایی یا راه رفتن عادی

این علائم معمولاً با دوز کمتر شیمی درمانی یا پس از درمان بهتر می‌شوند. پس از پایان شیمی درمانی، بهبود علائم ممکن است بین ۶ تا ۱۲ ماه طول بکشد. برخی از عوارض جانبی می‌توانند دائمی باشند.

تغییر در تفکر و حافظه

برخی از افراد پس از شیمی درمانی در تفکر واضح و تمرکز مشکل دارند. اصطلاح پزشکی آن، تغییرات شناختی یا اختلال عملکرد شناختی است. این وضعیت معمولاً پس از پایان شیمی درمانی بهبود می‌یابد یا برطرف می‌شود.

مسائل جنسی و باروری

باروری توانایی باردار شدن و حاملگی یا باردار کردن شخص دیگری است، شیمی درمانی می‌تواند بر باروری تاثیر بگذارد. خستگی یا احساس بیماری در اثر سرطان یا درمان می‌تواند بر توانایی بیمار در لذت بردن از رابطه جنسی تاثیر بگذارد. برخی از افراد ممکن است قبل از شروع شیمی درمانی نیاز به تست پاپ داشته باشند. این تست نمونه‌ای از سلول‌ها را از دهانه رحم جمع آوری می‌کند. 

از دست دادن اشتها 

بیمار در طول درمان ممکن است کمتر از حد معمول غذا بخورد، اصلاً احساس گرسنگی نکند یا بعد از خوردن مقدار کمی غذا احساس سیری کند. اگر این حال در حین درمان ادامه یابد، ممکن است وزن کم کند و تغذیه مورد نیاز خود را دریافت نکند. همچنین ممکن است حجم عضلات و قدرت خود را از دست بدهد. همه این موارد بهبودی پس از شیمی درمانی را سخت‌تر می‌کند. 

مشکلات قلبی

برخی از انواع شیمی درمانی می‌توانند بر قلب تاثیر بگذارند. یکی از آزمایشات رایج، اکوکاردیوگرام (اکو) است. این آزمایش از امواج اولتراسوند برای ایجاد تصویر متحرک از قلب استفاده می‌کند. در مورد مشکلات قلبی از درمان سرطان بیشتر بدانید. 

اختلال بلع و درمان آن در منزل

مشکل بلع که به عنوان دیسفاژی شناخته می‌شود، ممکن است ناشی از عوامل مختلفی مانند عفونت‌ها، بیماری‌های عصبی، مشکلات ساختاری و تومورها باشد. این مشکل، می‌تواند از عوارض شیمی درمانی باشد. درمان آن به تشخیص دقیق علت بستگی دارد، مرکز مهر درمان، بلع درمانی در منزل را برای بیماران ارائه می‌دهد که می‌توانید برای استفاده از خدمات با شماره ۰۹۰۵۸۰۰۸۰۰۶ تماس بگیرید و یا به وبسایت مهر درمان مراجعه کنید.

بیشتر بخوانید: اختلال بلع در سالمندان

مراقبت‌های بعدی برای عوارض شیمی درمانی

دریافت مراقبت پس از پایان درمان سرطان مهم است. تیم مراقبت‌های پزشکی می‌تواند به بیمار در درمان عوارض جانبی طولانی مدت و مراقبت از عوارض دیررس کمک کند. مراقبت‌های بعدی، شامل معاینات فیزیکی منظم، آزمایش‌های پزشکی یا هر دو است. 

کلام پایانی

شیمی‌درمانی، با وجود اثربخشی گسترده در مبارزه با سرطان، می‌تواند عوارض جانبی قابل توجهی داشته باشد که بر کیفیت زندگی بیماران تاثیر گذار است. اما متخصصین به طور مداوم در پی کاهش این عوارض و بهبود تحمل‌پذیری درمان‌ها هستند. با پیشروی علم و فناوری، امید می‌رود روزی شاهد آن باشیم که درمان‌های سرطان موثرتر از قبل باشد، تا علاوه بر افزایش اثربخشی، شاهد کاهش عوارض جانبی نیز باشیم. 

سوالات متداول