همه چیز درباره زندگی نباتی

زمانی که بیماری در زندگی نباتی به سر می‌برد، در ساده‌ترین بیان یعنی هنوز بیهوش است و از خود و اطرافش، آگاه نیست. تفاوت اصلی بین کما و حالت نباتی این است که در دوره‌های خاصی از زندگی نباتی، چشمان فرد باز است و بیدار به نظر می‌رسد. قسمت‌های خاصی از بدن می‌توانند حرکت کنند، اما این حرکت غیرارادی (ناخودآگاه) است. حرکاتی مانند: دندان‌قروچه، ضربه‌زدن، خمیازه‌کشیدن، خندیدن دیده می‌شود. به همین علت در چنین بیمارانی مراقبت تمام‌وقت از اهمیت بالایی برخوردار است. آنها ممکن است به صورت انعکاسی از صدا‌های بلند وحشت‌زده شوند و برای جلوگیری از درد، دست یا پای خود را بکشند. آن‌ها می‌توانند صدا‌های غرغر و ناله در بیاورند و گاهی اوقات حتی کلماتی را بیان کنند. در این بخش همه چیز درباره زندگی نباتی را توضیح خواهیم داد.

همه چیزهایی که باید درباره زندگی نباتی بدانید

حالت نباتی یک تکامل احتمالی کما است که مربوط به حالت بیداری است. هرفردی که این حالت را تجربه می‌کند، از خود و محیط اطراف بی‌اطلاع است. در حالت نباتی، افراد علی‌رغم اینکه از خود و محیط اطرافشان آگاهی ندارند، بدن آنها به طور طبیعی و بدون نیاز به هماهنگی ارادی، عملکرد قلب و تنفس را تنظیم می‌کند. همچنین، آنها می‌توانند رفلکس‌های پیچیده‌ای مانند: خمیازه، جویدن یا بلعیدن را داشته باشند و حتی قادر به انجام حرکات چشمان خود و شنیدن با قدرت بیشتری هستند. در ضمن، آنها ممکن است به محرک‌های دردناک واکنش نشان دهند و به همین دلیل حرکات غیرارادی را انجام دهند.

پزشکان از کجا درمورد زندگی نباتی به‌ یقین می‌رسند؟

امروزه از روش‌های معاینه برای ارزیابی هوشیاری فرد یعنی آگاهی از خود و محیط اطراف استفاده می‌شود. با این وجود هیچ مطالعه الکتروفیزیولوژی یا تصویربرداری وجود ندارد که آگاهی را اندازه‌گیری کند. رفتار‌ها و حرکات فرد مشاهده می‌شود. وضعیت هوشیاری با توجه به اینکه آیا این حرکات نیاز به آگاهی دارند یا نه و آیا آن‌ها نتیجه رفلکس هستند یا نه قضاوت می‌شود. برای مثال: در حالت نباتی، افراد عملکرد بازتابی ندارند. اگرچه کشیدن اندام در برابر یک محرک دردناک ممکن است به عنوان یک عمل بازتابی شناخته شود، اما تلاش برای یافتن منبع محرک دردناک و جلوگیری از آن به عنوان اقدامی آگاهانه تعبیر نمی‌شود. در واقع، در حالت نباتی، هیچ اقدامی که نشان دهنده آگاهی از محیط اطراف باشد، انجام نمی‌شود.

آیا بیماران در زندگی نباتی احساس درد می‌کنند؟

برخی از بیماران در زندگی نباتی به احساس درد واکنشی نشان نمی‌دهند. برخی از افراد ممکن است به محرک‌های دردناک واکنش نشان دهند. کشیدن بازتاب بازو یا پا در مواجهه با درد، واکنشی در سطح نخاع است. این رفتار به این معنا نیست که فرد آگاهانه درد را احساس می‌کند.

زندگی نباتی چیست؟

حالت نباتی، یک وضعیت بیداری است که ممکن است به دنبال کما رخ دهد که با بی‌اطلاعی از خود و محیط اطراف مشخص می‌شود.

متأسفانه، افرادی که در حالت نباتی هستند، شانس کمی برای بازگشت به زندگی عادی دارند. در بیشتر موارد، در واقع، بیماران بهبود نمی‌یابند یا حداقل پیشرفت را نشان می‌دهند و دائماً به کمک نیاز دارند. یک تعریف سریع از حالت نباتی، حالت بیداری ناخودآگاه خواهد بود.

حالت نباتی و حداقل آگاهی

حالت نباتی، نشان‌دهنده جایگزینی برای حالت به‌اصطلاح حداقل آگاهی است. به طور خلاصه، حالت حداقل هوشیار، یک وضعیت بیداری است که می‌تواند به دنبال کما باشد که در آن فرد مورد نظر تا حدی از خود و محیط اطراف آگاهی دارد.

نام‌های دیگر حالت نباتی

در پزشکی، اصطلاحات “سندرم آپالیک” و “کما هوشیار” مترادف یک حالت نباتی هستند.

چرا زندگی نباتی پیش می‌آید؟

برای درک انتقال از کما به حالت نباتی، لازم است خلاصه شود که چه چیزی ورود به کما را تعیین می‌کند. اغما، زمانی رخ می‌دهد که قشر مغز و یا ساختاری در ساقه مغز به نام سیستم فعال‌کننده شبکه (RAS)، آسیب‌دیده باشد.

قشر مغز و RAS، در واقع، دو جزء عصبی (به طور دقیق، سیستم عصبی مرکزی) هستند که مسئول حفظ وضعیت هوشیاری می‌باشند. مطالعات عصبی متعدد نشان داده‌اند که انتقال از کما به حالت نباتی در شرایطی اتفاق می‌افتد که در آن بازیابی عملکردی توسط ساقه مغز (به‌ویژه سیستم فعال‌سازی شبکه‌ای)، اما نه توسط قشر مغز اتفاق می‌افتد. حالت نباتی می‌تواند در اثر دوره‌های کما زیر ایجاد شود:

• صدمات حاد تروماتیک سر
• هیپوکسی منتشر مغزی
• بیماری‌های عصبی
• ناهنجاری‌های مادرزادی جدی سیستم عصبی مرکزی
• بیماری‌های متابولیک جدی
• مصرف بیش از حد مواد مخدر سخت، مواد مضر یا الکل
• مننژیت
• سکته
• فتق مغزی
• تومورهای مغزی یا آبسه
• مرحله پیشرفته انسفالوپاتی کبدی
• صرع شدید
• آنسفالومیلیت حاد منتشر (ADEM)

انواع متخلف زندگی نباتی

جامعه متخصصان مغز و اعصاب و کالج سلطنتی پزشکان معتقدند که برای تشخیص وضعیت نباتی، لازم است مدت زمان صحیحی را در نظر بگیریم. این باعث به وجود آمدن دو نوع اصلی حالت نباتی می‌شود: حالت نباتی پیوسته و حالت نباتی دائمی.

حالت نباتی پیوسته

اگر فرد بیش از 6 ماه در حالت نباتی باشد و علت آن آسیب‌زا نباشد، ممکن است به عنوان حالت نباتی پیوسته تشخیص داده شود.

حالت نباتی دائمی

اگر فرد بیش از 12 ماه در حالت نباتی باشد و علت آن آسیب‌زا باشد (مانند سکته مغزی یا آسیب مغزی گسترده)، معمولاً به عنوان حالت نباتی دائمی تشخیص داده می‌شود.

علائم و عوارض زندگی نباتی

علامت مشخصه حالت نباتی، عدم آگاهی از خود و محیط اطراف است. سایر علائم شامل موارد زیر است:

• ناتوانی در پاسخگویی به محرک‌های بینایی یا دستورات صوتی
• ناتوانی در انجام حرکات ارادی
• ناتوانی در تعامل با افراد دیگر
• بی اختیاری ادرار و مدفوع
• عدم پاسخ رفتاری

برخلاف کسانی که در کما هستند، کسانی که در حالت نباتی هستند:

• هم عملکرد منظم و صحیح قلبی و هم عملکرد تنفسی دارند.
• دارای رفلکس‌های پیچیده می‌باشند که به آنها اجازه می‌دهد که خمیازه بکشند، بجوند، قورت دهند و غیره.
• آنها می‌توانند به طور موقت چشمان خود را بازکرده و حرکت دهند.
• قادر هستند بلندترین صداها را بشنوند.
• به دنبال محرک‌های دردناک با حرکات غیرارادی واکنش نشان می‌دهند.
• چرخه خواب و بیداری دارند. ذکر این نکته ضروری است که چرخه خواب و بیداری افراد در حالت نباتی، اغلب غیرطبیعی است.
• ممکن است لبخند بزند یا اخم کنند.
• دارای رفلکس‌های نخاعی هستند.

تشخیص زندگی نباتی

حالت نباتی، هوشیاری را به طور قابل ملاحظه‌ای تغییر می‌دهد. این امر می‌تواند شناسایی و تشخیص آن را پیچیده کند و نیاز به انجام آزمایش‌های تشخیصی مختلف داشته باشد.

در میان آزمایشات مفید برای تشخیص صحیح وضعیت نباتی، موارد زیر قطعاً شایسته ذکر است: معاینه فیزیکی، رزونانس مغناطیسی مغز، سی تی اسکن مغز، اسکن PET مغز و نوار مغزی (EEG).

معاینه عینی و معیارهای بالینی

معاینه فیزیکی اجازه می‌دهد تا وجود یا عدم وجود معیارهای بالینی لازم برای تأیید اینکه آیا یک فرد در حالت نباتی است یا خیر، مشخص شود. بر اساس این معیارهای بالینی، یک فرد در حالت نباتی است؛ اگر:

• وقتی بیدار است، چشمانش باز است و کمی تحرک چشم و پلک دارد. با این حال با نگاه، هیچ محرک بصری را دنبال نمی‌کند.
• او هیچ آگاهی از خود و اطرافش ندارد.
• چرخه خواب و بیداری را ارائه می‌دهد.
• الگوهای رفلکس حرکت غیرارادی را در پاسخ به محرک‌های دردناک نشان می‌دهد.
• حرکات قالبی خودبه‌خودی انجام می‌دهد.
• ممکن است رفلکس‌های پیچیده‌ای از خود نشان دهد؛ از جمله حرکات جویدن و بلع، خمیازه‌کشیدن و گرفتن دست.
• به طور مستقل نفس می‌کشد.
• ریتم قلب طبیعی دارد.

آیا زندگی نباتی قابل‌درمان است؟

تاکنون پزشکان و متخصصان در زمینه وضعیت نباتی هنوز دارو یا ابزار درمانی خاصی را که قادر به بازگرداندن حالت طبیعی هوشیاری در افراد مبتلا به حالت نباتی باشد، شناسایی نکرده‌اند. با این حال، درمان حمایتی برای افرادی که در حالت نباتی هستند، ارائه می‌شود که شامل موارد زیر است: 

• اقدامات احتیاطی با هدف جلوگیری از عوارض بی‌حرکتی، انجام می‌شود.
• عوارض اصلی بی‌حرکتی، عبارتند از: پنومونی آسپیراسیون، زخم بستر و بیماری ترومبوآمبولیک.
• مصرف آب و غذا به مقدار و روش صحیح (تغذیه صحیح و کامل). تأمین بدن آسیب‌دیده با تمام مواد مغذی لازم برای بقا و حفظ سلامتی ضروری است.
• تمرینات فیزیوتراپی، برای جلوگیری از انقباض عضلانی به دلیل بی‌حرکتی طولانی مدت.
• مراقبت‌های حمایتی برای زنده نگه‌داشتن بیمار و کاهش چشمگیر خطر عوارض (مانند: زخم بستر، پنومونی آسپیراسیون و غیره) ضروری است.

پیش‌بینی وضعیت بیماران نباتی

به طور کلی، وضعیت نباتی پیش آگهی بدی دارد؛ به این معنا که بیماران حتی پس از به دست آوردن مجدد درجاتی از آگاهی از خود و محیط اطرافشان، هرگز به طور کامل بهبود نمی‌یابند. نتیجه حالت نباتی، معمولاً ماندگاری در این حالت یا مرگ است. گفته می‌شود که عوامل متعددی وجود دارد که بر پیش آگهی (پیش‌بینی آینده یک بیمار) تأثیر می‌گذارد. برخی از این عوامل عبارتند از :

علل شروع و میزان آسیب مغزی

مشخص است که امید بیشتری برای بهبودی از حالت نباتی وجود دارد؛ این درحالی است که حالت نباتی به علت یک وضعیت برگشت‌پذیر مانند بیماری متابولیک یا آسیب مغزی محدود ایجاد شده باشد، نه به علت یک سکته مغزی درمان نشده یا آسیب گسترده به مغز.

وضعیت سلامتی بیمار قبل از ورود به کما

 فردی که حتی قبل از ورود به کما و در حالت نباتی از سلامتی کم و ضعیفی برخوردار است، احتمال بازگشتش به زندگی عادی بسیار کمتر است.

سن بیمار

براساس بررسی‌های مختلف، بیمارانی که از حالت نباتی بهتر بهبود می‌یابند، بیماران جوان هستند. از سوی دیگر، افراد مسن، امید کمی به بهبودی دارند.

مطالعات آماری نشان داده است که حالت نباتی طولانی مدت با شانس کمی از بهبود و احتمال مرگ بالا همراه است. به عبارت دیگر، افرادی که برای مدت طولانی (ماه‌ها یا حتی سال‌ها) در حالت نباتی بوده‌اند، امید چندانی به هوشیاری مجدد و زنده‌ماندن ندارند. به طور معمول، افراد در حالت نباتی به دلیل ذات‌الریه آسپیراسیون یا نارسایی اندام‌های متعدد، می‌میرند. براساس برخی بررسی‌ها، درصد افراد در حالت نباتی که بیش از 5 سال زنده می‌مانند، معادل 25 درصد از بیماران است.

فیزیوتراپی برای بیماران نباتی

برای بیمارانی که در حالت کما و زندگی نباتی هستند، باید فیزیوتراپی برای جلوگیری از سفتی مفاصل (انقباض) انجام شود. برای این کار، دامنه حرکتی مفصل و تمرینات کششی اعمال می‌شود. محرک‌های حسی می‌توانند به افزایش آگاهی فرد کمک کنند. برای از بین بردن ترشحات تنفسی (بلغم) می‌توان از تکنیک‌های فیزیوتراپی تنفسی استفاده کرد. پس از باز شدن هوشیاری فرد، توانبخشی فشرده‌تری که نیاز به مشارکت فعال دارد را می‌توان اعمال کرد.

پرستاری شبانه‌روزی از بیمارانی که دارای زندگی نباتی هستند

مراقبت از بیمارانی که زندگی نباتی دارند، شرایط به خصوص خود را دارد. از آنجایی که این روند طولانی مدت است، مراقبت از این افراد باید به کمک یک پرستار یا کمک پرستار بسته به صلاح دید پزشک صورت گیرد.

در چنین شرایطی مرکز مهر درمان می‌تواند با خدمات پرستاری در بیمارستان و منزل شما را همراهی کند.

اگر بهبودی امکان‌پذیر نباشد، پزشک، اعضای خانواده و گاهی کمیته اخلاق بیمارستان باید در مورد اینکه تا چه حد و تا چه زمانی، مراقبت‌های پزشکی بایستی ادامه یابد و  آیا درمان پایدار باید متوقف شود یا خیر، بحث کنند.

جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به بخش ارتباط با ما مراجعه کرده و از کارشناسان ما درمورد تمامی جزئیات اطلاعات دریافت کنید.