پوکی استخوان و راه های پیشگیری و مراقبت
با افزایش سن، بافت‌های بدن ما دستخوش تغییراتی می‌شوند و در دوره جوانی شروع به از دست دادن برخی از ویژگی‌ها و عملکرد‌های خود می‌کنند. بافت‌هایی که تحت تأثیر این تغییرات خواص عملکردی و ساختاری خود را از دست می‌دهند، می‌توانند مشکلات سلامتی مختلفی ایجاد کنند. یکی از شایع‌ترین تغییرات، استقامت استخوان است که در بین مردم به پوکی استخوان نیز معروف است.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان به معنای از دست دادن قدرت و سازماندهی بافت در نتیجه برخی تغییرات در ساختار بافت‌های استخوانی در اثر عوامل مختلف است. در نتیجه، بافت‌های استخوانی که به مرور زمان قدرت خود را از دست می‌دهند، ممکن است شکننده‌تر و ضعیف‌تر شوند و راه را برای مشکلات سلامتی مختلف هموار کنند. مانند تمام بافت‌ها و اندام‌های سالم بدن ما، بافت استخوانی حیات خود را در مکانیسم خاصی حفظ می‌کند. به لطف تعادل بین سلول‌های مسئول رویداد‌های تولید در استخوان و سلول‌هایی که رویداد‌های تخریب را فراهم می‌کنند، استخوان‌های ما ساختاری پویا برای حفظ دوام مداوم خود دارند. اختلالات مختلف در این تعادل ممکن است منجر به جابجایی وقایع استخوانی در جهت تخریب و پوکی استخوان شود.
پوکی استخوان چگونه ایجاد میشود؟
بافت استخوانی، از سلول‌های استخوان ساز به نام استئوبلاست و سلول‌های مخرب به نام استئوکلاست تشکیل شده است. استخوان‌های تشکیل‌دهنده اسکلت، حیات خود را در یک تعادل ثابت بین فعالیت سلول‌های استئوبلاست در جهت ساخت و خواص مخرب سلول‌های استئوکلاست حفظ می‌کنند.
عوامل تضعیف بافت استخوان
بسته به باری که بر استخوان‌ها در اثر فعالیت‌های فیزیکی مختلف یا عوامل خارجی وارد میشود، تراکم بافت در استخوان توسط فعالیت این سلول‌ها تنظیم میشود. به عنوان مثال، زمانی که بار روی استخوان‌هایی که پرمصرف‌ترین اندام‌ها را تشکیل می‌دهند، افزایش می‌یابد، فرآیند تولید استئوبلاست‌ها تسریع میشود و بافت‌های استخوانی در اینجا تقویت می‌شوند.
بی‌تحرکی و پوکی استخوان
فعالیت‌های فیزیکی مانند ورزش باعث ایجاد رویداد‌های تولید در استخوان‌ها میشود و استخوان‌ها را قوی‌تر و بادوام‌تر می‌کند. به طور مشابه، بافت‌های استخوانی در نواحی بی‌حرکت به مرور زمان با فعالیت استئوکلاست شروع به ضعیف شدن می‌کنند. در عین حال می‌توان گفت که فعالیت سلول‌های استئوبلاست و استئوکلاست توسط هورمون‌های مختلفی تنظیم میشود. از این نظر، از آنجایی که استخوان‌های ما به‌عنوان ذخایر کلسیم بدن ما عمل می‌کنند، هورمون‌هایی مانند پاراتورمون، کلسی‌تونین و ویتأمین D که سطح کلسیم خون را تنظیم می‌کنند، بر این سلول‌ها تأثیر می‌گذارند و تعادل کلسیم را تأمین می‌کنند و متابولیسم استخوان را به طور همزمان نظم می‌بخشند.
یکی دیگر از گروه‌های هورمونی مهم که بر استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد، هورمون‌های گروه استروئیدی مانند استروژن و تستوسترون است. در این زمینه، تغییرات در سطح هورمون نیز ممکن است مستقیماً بر متابولیسم استخوان تأثیر بگذارد. کمبود ویتأمین D می‌تواند بر فعالیت‌های ساختمانی در استخوان‌ها تأثیر منفی بگذارد و همچنین به دلیل کاهش سطح هورمون‌ها در شرایط مختلف، فعالیت‌های تخریبی در استخوان‌ها را تسریع کند.
در چارچوب همه این‌ها، بافت استخوان به مرور زمان به دلیل افزایش فعالیت‌های تخریبی که در استخوان‌ها دیده میشود در مواردی که متابولیسم استخوان قطع میشود یا تعادل هورمونی به هم می‌خورد، ضعیف میشود. مرحله اول، که در آن ضعیف شدن بافت استخوانی شروع میشود، استئوپنی نامیده میشود. در حالی که وضعیت تحلیل پیشرفته استخوان در سطح بالینی واضح، پوکی استخوان نامیده میشود. در مواردی که بیماری پوکی استخوان علائم قابل توجهی مانند شکستگی استخوان ایجاد می‌کند، می‌توان به پوکی استخوان شدید اشاره کرد.
چه چیزی باعث پوکی استخوان میشود؟
پوکی استخوان در عمل بالینی بسته به مکانیسم زمینه‌ای به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
- وضعیتی که در آن بافت استخوان به دلیل کاهش متابولیسم با افزایش سن ضعیف میشود، پوکی استخوان سالخوردگی یا نوع ۱ نامیده میشود.
- وضعیتی که در آن ضعیف شدن بافت استخوانی در اثر بدتر شدن تعادل هورمونی ایجاد میشود، پوکی استخوان پس از یائسگی یا نوع ۲ نامیده میشود.
علاوه بر این، پوکی‌استخوان را می‌توان به کلاس‌های مختلفی مانند اولیه-ثانویه بسته به علت زمینه‌ای و ترابکولار-قشر بسته به بافت استخوانی آسیب دیده تقسیم کرد. در این زمینه، شرایطی که به عنوان عوامل خطر پوکی‌استخوان در نظر گرفته می‌شوند را می‌توان به شرح زیر فهرست کرد:
سن بالا:
یکی از شایع‌ترین علل پوکی‌استخوان بالا رفتن سن است. بر این اساس، با افزایش سن، وقایع تخریب در استخوان‌ها بیشتر از رویداد‌های تولیدی شروع میشود و بافت استخوانی از بین می‌رود. به خصوص بعد از ۶۵ سالگی از بین رفتن بافت استخوانی مشهود میشود و بر این اساس خطر شکستگی استخوان‌ها افزایش می‌یابد. این منجر به پوکی استخوان نوع ۱ میشود. استخوان‌هایی که بیشتر در پوکی‌استخوان نوع ۱ تحت تأثیر قرار می‌گیرند، استخوان‌های بلند مانند استخوان بازو و ساق پا هستند.
یائسگی:
یکی دیگر از عوامل خطر مهم پوکی استخوان، یائسگی در زنان است. در زنانی که تولید استروژن آن‌ها با یائسگی به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد، فعالیت رویداد‌های استخوان‌سازی به شدت کاهش می‌یابد و تخریب استخوان شروع به تسریع می‌کند. این منجر به پوکی استخوان نوع ۲ میشود. به دلیل یائسگی، ضعیف شدن سریع به خصوص در ستون فقرات و استخوان‌های مچ دست مشاهده میشود و ممکن است شکستگی‌های شدیدی رخ دهد.
ژنتیک:
اگر در بستگان درجه یک خانواده پوکی استخوان وجود داشته باشد، خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش می‌یابد.
بی‌تحرکی:
در مواردی که به دلایل مختلف مانند شکستگی و فلج، منجر به بی‌حرکتی در اندام‌های خاص یا کل بدن میشود، ذوب شدن سطح پوکی استخوان در استخوان‌های مبتلا دیده میشود.
ترکیب بدن:
افراد با جثه کوچک، وزن کم و استخوان‌های کوتاه بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند. در ارتباط با این، بافت استخوانی قوی‌تر به دلیل بار روی استخوان در افراد دارای اضافه وزن، خطر ابتلا به پوکی‌استخوان را کاهش می‌دهد. با این حال، در این مورد، خطر ابتلا به بیماری‌های مفصلی افزایش می‌یابد.
سوء تغذیه:
در مواردی که ویتأمین‌ها و مواد معدنی مختلف به اندازه کافی مصرف نمی‌شود، متابولیسم استخوان ممکن است تحت تأثیر نامطلوب قرار گیرد و منجر به پوکی‌استخوان شود.
بیماری‌های تیروئید:
در پرکاری تیروئید، که غده تیروئید بیش از حد طبیعی کار می‌کند، متابولیسم استخوان تسریع میشود و وقایع تخریب شروع به فراتر رفتن از وقایع تولید می‌کنند. در نتیجه بافت استخوانی که به مرور زمان استحکام خود را از دست می‌دهد، دچار پوکی استخوان میشود.
بیماری‌های پاراتیروئید:
غدد پاراتیروئید مسئول متابولیسم کلسیم در بدن هستند. به این معنا، در مواردی که هورمون پاراتورمون که باعث افزایش سطح کلسیم خون میشود، بیش از حد طبیعی تولید شود، استخوان‌ها تخریب شده و بر این اساس پوکی استخوان دیده میشود.
سندرم کوشینگ:
در سندرم کوشینگ، که در آن هورمون کورتیزول بیش از حد طبیعی در بدن تولید میشود، هورمون کورتیزول که باعث تخریب استخوان‌ها میشود ممکن است منجر به پوکی استخوان شود.
دیابت:
افزایش کنترل نشده قند خون با دیابت هم می‌تواند بر متابولیسم کلسیم تأثیر منفی بگذارد و هم بر کلیه‌ها اثر بگذارد و هم با جلوگیری از عملکرد سلول‌های بافت استخوانی باعث افزایش تخریب استخوان شود.
مصرف دارو:
در صورت مصرف بی‌رویه دارو‌هایی با محتوای مشابه با هورمون کورتیزول و یا به دلیل عوارض جانبی داروهای مختلف، ممکن است از دست دادن استخوان رخ دهد.
نارسایی تخمدان:
از دست دادن عملکرد تولید هورمون تخمدان‌ها، ارگان اصلی که در آن استروژن تولید میشود، در سنین پایین یائسگی زودرس نامیده میشود و ممکن است در مدت کوتاهی مانند یائسگی منجر به پوکی‌استخوان شود.
علائم پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان معمولاً به خودی خود علائم بالینی ایجاد نمی‌کند. با این حال، می‌تواند شرایطی ایجاد کند که ظهور مشکلات بالینی مختلف را تسهیل می‌کند که می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد. در این زمینه، علائمی که اغلب در موارد پوکی‌استخوان مشاهده میشود به شرح زیر است:
- شکستگی : در نتیجه پوکی استخوان، بافت‌های استخوانی ضعیف شده مستعد شکستگی می‌شوند. در نتیجه، ممکن است ترک‌ها یا شکستگی‌هایی با سطوح و شدت‌های مختلف، به‌ویژه در استخوان‌های بلند بازو یا ساق پا و مهره‌هایی که ستون فقرات را تشکیل می‌دهند، رخ دهد.
- کوتاه شدن طول : از آنجایی که شکستگی‌های ستون فقرات معمولاً به صورت له شدن و بیرون زدگی به جلو یا عقب رخ می‌دهد، بیماران ممکن است به دلیل کوتاه شدن ستون فقرات پس از شکستگی مهره، کوتاه شدن قد را تجربه کنند.
- قوز پشت : در اثر بیرون زدگی و شکستگی مهره‌ها، خمیدگی به جلو در ستون فقرات دیده میشود و بر این اساس سطوح مختلف قوز ایجاد میشود.
- ناهنجاری‌ها : بسته به سطح شکستگی در استخوان‌ها، تغییر شکل ممکن است در شکل استخوان‌های بلند ایجاد شود.
- اختلالات عصبی : در مواردی که شکستگی ستون فقرات کانال نخاع را تحت فشار قرار می‌دهد یا به بافت‌های عصبی آسیب می‌رساند، سطوح مختلف مشکلات سیستم عصبی مانند از دست دادن حس یا قدرت در اندام‌ها و بی‌اختیاری ادرار ممکن است دیده شود.
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده میشود؟
در مواردی که باعث شکستگی استخوان نشود، پوکی‌استخوان، اغلب نادیده گرفته میشود زیرا هیچ علامت واضحی ایجاد نمی‌کند و پوکی‌استخوان در معاینات پس از شکستگی استخوان قابل توجه تشخیص داده میشود. با این حال، به ویژه بیماران مسن یا زنان در دوره یائسگی ممکن است طی معاینات معمول تحت نظر پزشک، به پوکی استخوان تشخیص داده شود.
در این راستا ابتدا تاریخچه بیماری به طور دقیق توسط پزشک متخصص مورد سؤال قرار گرفته و معاینه فیزیکی دقیق انجام میشود. در صورت لزوم می‌توان از تصویربرداری و آزمایشات آزمایشگاهی اضافی استفاده کرد. آزمایش تراکم استخوان یا آزمایش جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA) انجام میشود.
در این راستا ابتدا تاریخچه بیماری به طور دقیق توسط پزشک متخصص مورد سوال قرار گرفته و معاینه فیزیکی دقیق انجام میشود. در صورت لزوم می‌توان از تصویربرداری و آزمایشات آزمایشگاهی اضافی استفاده کرد. آزمایش تراکم استخوان برای پوکی استخوان یا آزمایش جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA) انجام میشود. تراکم استخوان با توجه به قدرت جذب اشعه ایکس استخوان‌ها محاسبه میشود.
کدام روش‌ها در درمان پوکی استخوان استفاده میشود؟
برنامه درمانی با توجه به ویژگی‌های بدن فرد، عوامل خطر زمینه‌ای و شدت پوکی استخوان، برنامه ریزی می شود. اگر چه درمان قطعی برای پوکی استخوان وجود ندارد، اما با تغییر سبک زندگی و روش‌های مختلف درمانی می‌توان پوکی استخوان را کنترل کرد و از شکستگی‌های استخوانی که آسیب جدی به فرد وارد می‌کند، جلوگیری کرد. بر این اساس، روش‌هایی که اغلب در درمان پوکی استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرند را می‌توان به شرح زیر فهرست کرد:
- مواد معدنی و ویتأمین‌هایی مانند کلسیم و ویتأمین D که برای رشد بافت استخوانی حیاتی هستند، مکمل می‌شوند.
- رایج‌ترین گروه دارویی که در درمان پوکی استخوان استفاده میشود، داروهای مشتق از بیس فسفونات است. بیس فسفونات‌ها در بافت استخوانی می‌نشینند، با کلسیم ترکیب می‌شوند و استخوان را تقویت می‌کنند.
- با تنظیم تغییرات در سطوح هورمونی پس از یائسگی می‌توان از آن پیشگیری کرد. در این زمینه، درمان جایگزینی هورمونی که در یائسگی انجام میشود در برابر پوکی استخوان محافظت می‌کند. در درمان جایگزینی هورمونی، به بیمار داروهای تنظیم‌کننده گیرنده استروژن یا استروژن داده میشود.
- همانند زنان، تجویز هورمون تستوسترون در پوکی استخوان که در مردان دیده میشود به تنظیم سلامت استخوان کمک می‌کند.
- دارو‌هایی مانند تری پاراتید و استرانسیوم که با تنظیم متابولیسم استخوان باعث ایجاد وقایع تولید می‌شوند نیز می‌توانند استفاده شوند. برای کنترل عواملی که باعث تخریب استخوان می‌شوند می‌توان از دارو‌هایی مانند دنوزوماب استفاده کرد.
- علاوه بر درمان دارویی، انجام تمرینات ورزشی متناسب با خصوصیات بدنی خود از نظر تقویت استخوان برای فرد بسیار مهم است.
برای پیشگیری از تحلیل استخوان چه باید کرد؟
این وضعیت مشکل سلامتی است که در طول زمان در حضور عوامل خطر مختلف ایجاد میشود. بنابراین با انجام اقدامات مختلف در نتیجه آگاهی از عوامل خطر می‌توان از بروز پوکی استخوان جلوگیری کرد. در این زمینه، تغییرات سبک زندگی زیر ممکن است در پیشگیری از پوکی استخوان مؤثر باشد:
- عادات غذایی مناسب و متعادل باید به دست آید. گنجاندن مقادیر کافی کلسیم و ویتأمین D در برنامه غذایی روزانه به پیشگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند.
- پیروی از یک برنامه ورزشی منظم برای فرد بسیار سودمند است که با ویژگی‌های بدن او مناسب باشد و باعث رشد استخوان شود. تمرینات بدنسازی که بار کنترل شده‌ای را روی استخوان وارد می‌کند، با تحریک رشد استخوان، از فرد در برابر پوکی استخوان محافظت می‌کند.
- عادات مضری که بر متابولیسم استخوان تأثیر منفی می‌گذارند، مانند سیگار کشیدن و الکل، باید کنار گذاشته شوند.
خدمات پرستاری و مراقبت در منزل برای پوکی استخوان
بسیاری از سالمندان عزیز از مشکلاتی چون پوکی استخوان رنج می‌برند. درصورتی که سالمند شما نیاز به خدمات مراقبت در منزل داشته باشد، می‌توانید با خیال راحت روند درمان پوکی‌استخوان را به پرستار یا مراقب او بسپارید تا داروهای او را در موعد مشخص بدهد و تمرینات ورزشی مناسب را در زمان‌بندی تعیین‌شده توسط پزشک انجام شود.
نظرات: