اختلال بلع عصبی چیست و چه زمانی ایجاد می‌شود!

اختلال بلع عصبی یکی از مسائلی است که تعداد زیادی از افراد مسن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یادگیری، شناخت و مدیریت آن با تکنیک‌های مناسب برای حفظ سلامت سالمندان بسیار مهم است. اگر شما با سالمندی زندگی می‌کنید که مشکل بلع عصبی دارد، این بخش را مطالعه فرمایید تا بتوانید و از راهنما زیر بهره بگیرید.

اختلال بلع را جدی بگیریم!

افرادی که توانایی بلع را به دلیل ناتوانی، بیماری یا کهولت سن ازدست‌داده‌اند، مشکلات کاملاً متفاوتی دارند. این عمدتاً به دو دلیل است:

• ابتدا هنگام بلع، ورودی نای به‌صورت انعکاسی بسته می‌شود. اگر ورودی نای بسته نشود، امکان دارد تا غذا موارد آن شود. در نتیجه این مسئله می‌تواند منجر به خفگی و ذات‌الریه شدید شود.
• ثانیاً برای اینکه بدن اصلاً بتواند از غذا استفاده کند، ابتدا باید  غذا بلعیده شود. برای جلوگیری از کاهش وزن، کم آبی و سوءتغذیه، باید از روش‌های تغذیه‌ای خاصی پیروی کرد تا مشکل اختلال بلع مانع از غذا خوردن نشود.

علت اختلال بلع

اختلالات بلع عصبی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، زیرا ساختارها و مکانیسم‌های متعددی در بلع دخیل هستند. بیماری‌های موجود نیز می‌توانند باعث ایجاد اختلال در بلع شوند. بیماری‌های عصبی زیر، در میان سایر موارد، می‌توانند به عنوان علل عصبی اختلال بلع یا دیسفاژی شناسایی شوند:

• دیستونی
• بیماری پارکینسون
• بیماری ام اس
• زوال عقل
• اختلال بلع در سکته مغزی
• میاستنی گراویس
• اسکلروز جانبی آمیوتروفیک، به اختصار ALS
• آسیب تروماتیک مغز
• انواع بیماری‌های عصبی
• عوارض جانبی دارو

اختلال بلع عصبی چگونه درمان می‌شود؟

ابتدا باید علت اختلال بلع عصبی به طور کامل روشن شود. سپس پزشک اقدامات درمانی را آغاز خواهد کرد. با توجه به بیماری زمینه‌ای بیمار، علت مشکل بلع و شدت مشکل می‌توان روش‌های درمانی مختلفی را امتحان کرد. اینها روش‌هایی هستند که می‌توانند در چارچوب وسیعی از جمله تغییر قوام غذا، تغییر زمان تغذیه، تغییر حجم غذا، تمرینات مخصوص دهان با تکنیک‌های رشد حسی حرکتی و آموزش تکنیک‌های خاص موقعیت‌یابی مورد بررسی قرار گیرند.

مهم است که دستورالعمل‌های پزشک خود را دنبال کنید تا موفقیت درمان را به خطر نیندازید. 

مصرف دارو

اختلال بلع می‌توان عارضه جانبی برخی داروها باشد. پس در ابتدا داروهای بیمار توسط پزشک چک می‌شود. مسئله دیگر مصرف داروهای بیمار است. در اغلب موارد، مصرف دارو‌های لازم برای درمان سایر بیماری‌های همزمان با مشکل بلع بسیار دشوار است. دارو‌ها می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند:

• قرص‌ها و دراژه‌ها را نباید به طور کامل بلعید، اما، در صورت امکان، باید آن‌ها را خرد کرده و بر اساس ترجیح با یک قاشق غذاخوری آکواژل، یا با آب با غلیظ‌کننده و یا ماست مخلوط کنید.
• به یاد داشته باشید که همه دارو‌ها را نمی‌توان دستکاری یا خرد کرد زیرا ممکن است اثر خود را از دست بدهند. مهم است، قبل از دست زدن به دارو، از دکتری که آن را تجویز کرده است، راهنمایی بخواهید.
• قرص‌های جوشان و پودر‌های محلول (ساشه) را می‌توان در آب حل کرد و در صورت لزوم غلیظ‌کننده را اضافه کرد.

تمرینات مخصوص دهان

برای درمان اختلال بلع عصبی تمرینات خاصی به بیمار داده می‌شود. نگران نباشید، طبیعی است که در مورد تمام اطلاعات و چیزهایی که در ابتدا باید از آنها آگاه باشید، مطمئن نیستید. با گذشت زمان، بیمار یاد خواهید گرفت که به‌درستی به اختلال بلع عصبی پاسخ دهد. در بسیاری از موارد، بیماران گزارش می‌دهند که از طریق این تمرینات بهبود قابل توجهی را احساس می‌کنند. زمانی که پزشک مراجعه کنید، دستور تمرینات خاص دهانی را برای تقویت عضلات فک و صورت به بیمار می‌دهد.

اگر متوجه هرگونه بدتر شدن سلامتی بیمار شدید، باید فوراً با پزشک تماس بگیرید. برخی از بیماران از ترس خفگی غذای خود را رد می‌کنند. این قابل‌ درک است، اما این خطر وجود دارد که بدن بیمار مواد مغذی کافی دریافت نکند؛ بنابراین در صورت مشاهده علائم جدید یا بدتر شدن باید با پزشک خود تماس بگیرید. به‌این‌ترتیب، برنامه درمانی شما می‌تواند دوباره تنظیم شود.

تغذیه از طریق لوله معده

اگر بیمار نتواند به طور ایمن و مؤثر تغذیه شود، روش‌های تغذیه لوله‌ای امتحان می‌شود. این یک روش درمانی نیست، بلکه یک استراتژی است که برای محافظت از بیمار در برابر تظاهرات بالینی نامطلوب (کم آبی، سوءتغذیه، آسپیراسیون و غیره) طراحی شده است. لوله بینی معده  از طریق بینی وارد می‌شود یا به‌اصطلاح لوله با گاستروستومی آندوسکوپی از راه پوست یا به اختصار PEG که از خارج و معمولاً از طریق دیواره شکم وارد می‌شود.

رژیم غذایی در اختلال بلع عصبی

آیا می‌دانستید که تغییر رژیم غذایی مهم‌ترین اقدامی است که می‌توانید برای کنترل اختلال بلع انجام دهید؟ رژیم‌های اختلال بلع می‌توانند قوام غذا را تغییر دهند. غلیظ شدن غذا یا مایعات غذاخوردن را برای بیمار آسان‌تر می‌کند. 

اما نه‌تنها قوام، بلکه طعم، دما و حجم غذا در تغذیه اختلال بلع مهم است. عوامل مختلف می‌توانند بر تولید بزاق، باز شدن عضله حلقوی واقع در ورودی مری و تحریک رفلکس بلع تأثیر بگذارند. این موضوع به نوبه خود باعث می‌شود که بیمار بیشتر احساس خفگی داشته باشد. ما می‌خواهیم به شما یک نمای کلی از آنچه می‌تواند به طور قابل توجهی سلامت بیمار را هنگام غذاخوردن بهبود بخشد ارائه دهیم. برای جزئیات بیشتر باید دستورات پزشک را دنبال کنید:

• غذای خود را به شیوه‌ای اشتهاآور بچینید تا بزاق تحریک شود.
• صاف نشستن به مدت 20 دقیقه پس از صرف غذا می‌تواند خطر خفگی را کاهش دهد.
• زمان کافی برای غذاخوردن اختصاص دهید و از رادیو، تلویزیون و مکالمه خودداری کنید.
• در صورت بروز علائم گیر کردن غذا در گلو مانند صدای خشن یا سرفه، خوردن را متوقف کنید.
• یک دفترچه بشقاب داشته باشید و تمام غذاها و مایعاتی را که به‌خوبی تحمل می‌کنید یا اصلاً تحمل نمی‌کنید، فهرست کنید.

آیا اختلال بلع خودبه‌خود برطرف می‌شود؟

بله! بلع ممکن است به طور خودبه‌خود در برخی از بیماران سکته مغزی بهبود یابد. با این حال، درمان را نباید با این انتظار به تأخیر انداخت. زیرا ماهیچه‌های غیرفعال و بدون استفاده، تحلیل می‌روند. اگر توانبخشی بلع اعمال نشود، ماهیچه‌های فردی که خودبه‌خود بهبود می‌یابد، ضعیف می‌شود.

مراقبت از بیمار دچار اختلال بلع عصبی در منزل

ماهیچه‌های بلع با افزایش سن کاهش می‌یابد. این یک‌روند عادی است. در عین حال، خاصیت ارتجاعی بافت همبند سست‌تر می‌شود. تولید بزاق و حس بویایی و چشایی کاهش می‌یابد. در ابتدا نباید نگران این تغییرات باشید، در بسیاری از موارد یک پیشرفت طبیعی است.

به‌اصطلاح پیری فاژی اولیه در افراد مسن رخ می‌دهد و مرتباً با مشکل مواجه می‌شوند. اقدامات ساده مانند مصرف منظم مایعات تعادل را تضمین می‌کند. اگر یک بیماری زمینه‌ای همزمان وجود داشته باشد، پیری فاژی ثانویه می‌تواند ایجاد شود. شکایات مرتبط فراتر از مشکلات بلع قابل قبولی است که برای سنین بالا طبیعی است.

هنگامی که دیسفاژی کامل ایجاد می‌شود، به ویژه در مورد اختلال بلع در سالمندان، فرایند بلع کندتر خواهد شد. مایعات رقیق مشکلات بزرگی ایجاد می‌کنند، مانند غذاهایی که قوام سختی دارند.

مراقبت‌های پرستاری در منزل تضمین می‌کنند که رژیم غذایی با اختلالات بلع سازگار است. کارکنان پرستاری می‌توانند هنگام غذاخوردن، همراه بیمار باشند و از او مراقبت کنند، برای مثال با اطمینان از وضعیت نشستن عمودی بیماری از گیر کردن غذا در گلوی بیمار جلوگیری کنند. علاوه بر این مسئله هنگام انجام تمرینات مخصوص و خوردن داروها در کنار سالمند شما هستند تا فعالیت خود را به درستی انجام دهد.

 پیشگیری از اختلال بلع عصبی

 در بیشتر موارد، توصیه برای جلوگیری از دیسفاژی شامل استفاده از داروهایی است که پزشک در صورت شک به احتمال ابتلا به این بیماری تجویز می‌کند. علاوه بر آن موارد زیر می‌توانند در پیشگیری از اختلال بلع موثر باشند:

• آهسته و با احتیاط غذا بخورید. (از صحبت کردن یا تماشای تلویزیون در طول وعده های غذایی خودداری کنید)
• سعی کنید لقمه‌های کوچک انتخاب کنید.
•  به محض اینکه لقمه پایین آمد، برای بررسی و پاک کردن گلو از باقی مانده غذا، کمی سرفه انجام دهید.
• بهداشت دهان و دندان را به  خوبی رعایت کنید.
• روی صندلی با پشتی صاف نشسته و غذا بخورید.
• سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید و از موقعیت‌های استرس‌زا دوری کنید.