خطرات عدم درمان اختلال بلع
این مقاله توسط پزشکان متخصص مهر درمان بازبینی و تایید شده است .
در نگاه اول، سختی در بلع یا سرفه هنگام غذا خوردن ممکن است مشکلی ساده به نظر برسد، اما این علائم میتوانند نشانهای از خطرات جدی برای سلامت و حتی جان فرد باشند. اختلال بلع (دیسفاژی) تنها یک نقص فیزیکی نیست؛ بلکه میتواند منجر به مشکلات مهمی مانند سوتغذیه، ذاتالریه، خفگی ناگهانی و کاهش چشمگیر کیفیت زندگی مخصوصا در سالمندان و بیماران نورولوژیک شود. در عصر حاضر که فناوریهای پزشکی با سرعتی چشمگیر در حال پیشرفت هستند، دیگر نیازی به مراجعههای حضوری طولانی و پرهزینه برای تشخیص دقیق و درمان موثر نیست. بیمارستان مجازی مهردرمان، با بهرهگیری از تیمی تخصصی در حوزههای نورولوژی، تغذیه و گفتاردرمانی، بستری هوشمند و قابل اعتماد را برای بررسی و درمان اختلالات بلع فراهم کرده است تا افراد بتوانند به سادگی و به صورت آنلاین، نوبت خود را برای درمان اختلالات بلع در منزل رزرو کنند.
مشکل بلع یا دیسفاژی چیست؟
اختلال بلع یا دیسفاژی (Dysphagia) به هر گونه مشکل یا دشواری در فرایند بلع گفته میشود که باعث میشود فرد نتواند به راحتی غذا، مایعات یا حتی بزاق را از دهان به مری و معده منتقل کند. دیسفاژی به معنای سختی یا درد هنگام بلعیدن است و میتواند در هر مرحله از فرایند بلع شامل مرحله دهانی، حلقی یا مری رخ دهد. این اختلال میتواند به صورت احساس گیر کردن غذا، سرفه یا خفگی هنگام خوردن، درد یا حتی برگشت غذا به دهان بروز کند. دیسفاژی میتواند موقت یا مزمن باشد و دلایل متعددی از جمله بیماریهای عصبی، مشکلات عضلانی، آسیبهای جسمی یا عوارض جراحی داشته باشد. اختلال در بلع به سه نوع اصلی تقسیم میشود:
- دیسفاژی دهانی: مشکل در انتقال غذا از دهان به گلو
- دیسفاژی حلقی: مشکل در عبور غذا از حلق به مری
- دیسفاژی مری: مشکل در حرکت غذا داخل مری به سمت معده
چه کسانی بیشتر در معرض خطر اختلال بلع هستند؟
افراد در هر گروه سنی ممکن است به اختلال بلع دچار شوند، اما برخی شرایط و بیماریها احتمال بروز این مشکل را بیشتر میکنند. اختلال بلع ناشی از ضعف یا آسیب در عضلات و اعصاب دخیل در فرایند بلع است که میتواند بر اثر بیماریهای مزمن، آسیبهای ناگهانی یا تغییرات ساختاری به وجود آید. شناخت گروههای پرخطر کمک میکند تا پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان موثرتر انجام شود. در ادامه، گروههایی که بیشترین ریسک ابتلا به دیسفاژی را دارند معرفی میشوند:
- سالمندان: با افزایش سن، ضعف عضلات و کاهش هماهنگی حرکات بلع، احتمال بروز مشکلات بلع بهطور قابل توجهی افزایش مییابد.
- افراد مبتلا به سکته مغزی: آسیبهای عصبی ناشی از سکته میتوانند کنترل عضلات مرتبط با بلع را مختل کرده و باعث دشواری در بلعیدن شوند.
- بیماران مبتلا به بیماریهای عصبیعضلانی: بیماریهایی مانند پارکینسون، اماس (مولتیپل اسکلروزیس) و ALS که به اعصاب و عضلات آسیب میرسانند و ریسک اختلال بلع را بالا میبرند.
- افراد مبتلا به سرطان سر و گردن: تومورها و درمانهای سرطان مانند جراحی یا پرتودرمانی ممکن است ساختار و عملکرد عضلات بلع را تحت تاثیر قرار دهند.
- بیماران بستری یا کسانی که به مدت طولانی بیحرکت بودهاند: کاهش فعالیت و ضعف عمومی میتواند قدرت عضلات بلع را کاهش دهد.
- افراد دارای مشکلات ساختاری در مری یا گلو: مشکلاتی مانند تنگی مری، فتق هیاتال یا آسیبهای جراحی میتوانند مسیر عبور غذا را مسدود یا محدود کنند.
در مورد اختلال بلع در بیماران سکته مغزی بیشتر بخوانید.
عوارض و خطرات عدم درمان دیسفاژی
دیسفاژی یا مشکل در بلع، اگر به موقع درمان نشود، میتواند پیامدهای جدی و خطرناکی برای سلامت فرد به همراه داشته باشد. به همین دلیل، ضروری است که در صورت مواجهه با علائم اختلال در بلع، چه در خودتان و چه در اطرافیانتان، سریعا به دنبال تشخیص و درمان باشید. عدم رسیدگی به این مشکل میتواند منجر به عوارض متعددی شود که برخی از مهمترین آنها عبارتاند از:
خفگی و انسداد مجرای تنفسی
خفگی و انسداد مجرای تنفسی یکی از جدیترین و خطرناکترین عوارض اختلال در بلع (دیسفاژی) به شمار میآید. این وضعیت زمانی پیش میآید که غذا، مایعات یا بزاق به جای ورود به مری، به مسیر هوایی شامل حلق، نای یا ریهها هدایت شوند. در فرایند بلع سالم، عضلات حلق و مری به صورت هماهنگ عمل میکنند تا مواد غذایی به درستی وارد مری شوند و مسیر تنفسی کاملا بسته بماند. اما در دیسفاژی این هماهنگی از بین میرود و مواد غذایی یا مایعات به اشتباه وارد راه هوایی میشوند و به این وضعیت آسپیراسیون گفته میشود. آسپیراسیون میتواند باعث انسداد یا تحریک مجاری تنفسی شود. تکههای غذا ممکن است مجرای هوایی را بهطور فیزیکی مسدود کنند؛ در نتیجه، وقتی راه هوایی بسته شود، فرد قادر به تنفس نخواهد بود و خفگی رخ میدهد. این انسداد همچنین باعث کاهش اکسیژنرسانی به مغز و سایر اعضای حیاتی بدن میشود و در صورت عدم رفع سریع، میتواند عواقب بسیار خطرناک و حتی مرگ را به دنبال داشته باشد.
در مورد خدمات بلع درمانی در منزل مهردرمان بیشتر بخوانید.
ذاتالریه آسپیراسیون (Aspiration pneumonia)
ذاتالریه آسپیراسیون زمانی اتفاق میافتد که مواد غذایی، بزاق یا مایعات به جای ورود به مری، وارد ریهها شوند و باعث التهاب و عفونت بافتهای ریوی گردند. در افراد مبتلا به دیسفاژی، هماهنگی عضلات دخیل در بلع مختل شده و احتمال ورود ناخواسته مواد به مسیر هوایی افزایش مییابد. این ورود مواد خارجی به ریهها باعث تحریک و التهاب بافت ریوی شده و زمینه را برای تکثیر باکتریها فراهم میکند که نتیجه آن ایجاد عفونت ریوی است. این مشکل به ویژه در افراد مسن، کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و بیماران مبتلا به بیماریهای عصبی و عضلانی شایعتر است. رایجترین علائم ذاتالریه آسپیراسیون عبارتاند از:
- سرفه مکرر یا شدید، مخصوصا هنگام غذا خوردن یا بلافاصله پس از آن
- تب و لرز
- تنگی نفس و مشکل در تنفس
- خلط غلیظ و بدبو
- ضعف و احساس خستگی عمومی
کاهش وزن و سوتغذیه
افرادی که دچار دیسفاژی هستند ممکن است به دلیل درد، خفگی یا احساس گیر کردن غذا هنگام بلع، میزان غذای مصرفی خود را کاهش دهند. تجربه مشکلات بلع و ترس از خفگی میتواند اضطراب غذایی ایجاد کرده و فرد را از خوردن غذای کافی باز دارد. همچنین، برای کاهش خطر خفگی، برخی افراد رژیم غذایی خود را به سمت مواد نرمتر یا محدودتر تغییر میدهند که این موضوع میتواند منجر به ناکافی بودن دریافت مواد مغذی شود. حتی در صورتی که غذا خورده شود، اختلال بلع میتواند جذب موثر مواد غذایی را نیز مختل کند. پیامدهای کاهش وزن و سوتغذیه در افراد مبتلا به دیسفاژی شامل موارد زیر است:
- ضعف سیستم ایمنی و افزایش احتمال ابتلا به عفونتها
- کاهش انرژی و توانایی انجام فعالیتهای روزمره
- افزایش خطر افتادن و شکستگی استخوانها به دلیل ضعف عمومی
- تاخیر در بهبود بیماریها و طولانیتر شدن دوره درمان
کمآبی بدن
افراد مبتلا به دیسفاژی، به دلیل ترس از ورود مایعات به مجرای تنفسی، ممکن است مصرف آب یا سایر مایعات را کاهش دهند. این کمبود مصرف مایعات میتواند منجر به کمآبی بدن شود که پیامدهای متعددی به دنبال دارد. کمآبی باعث خشکی دهان و گلو شده و این موضوع بلع را دشوارتر میکند. همچنین عملکرد کلیهها کاهش یافته و مشکلات ادراری، سرگیجه، ضعف و افت فشار خون به خصوص هنگام ایستادن ایجاد میشود. علاوه بر این، کمآبی خطر ابتلا به عفونتها را افزایش داده و روند بهبود زخمها را به تاخیر میاندازد. در موارد شدید، کمآبی میتواند به اختلال در عملکرد مغز و سایر ارگانهای حیاتی منجر شود. درمانگران با استفاده از مایعات غلیظشده یا مایعات با قوام مناسب، به بیمار کمک میکنند تا خطر آسپیراسیون کاهش یابد. در موارد حادتر، ممکن است نیاز به تغذیه و تامین مایعات از طریق تزریق یا لولهگذاری باشد.
افت کیفیت زندگی
دشواری در خوردن غذا و نوشیدن مایعات باعث میشود فرد از وعدههای غذایی لذت نبرد و احساس ناراحتی و نارضایتی داشته باشد. ترس از خفگی یا مشکلات هنگام بلعیدن میتواند اضطراب و نگرانی شدیدی برای فرد ایجاد کند. همچنین، به دلیل این نگرانیها، بسیاری از افراد تمایل کمتری به حضور در جمعهای خانوادگی یا اجتماعی که شامل خوردن غذا است دارند و از این محیطها دوری میکنند. این انزوا همراه با کاهش توانایی انجام فعالیتهای روزمره و محدودیت در تغذیه، میتواند زمینهساز بروز افسردگی و استرس شود. علاوه بر این، نیاز به کمک دیگران برای غذا خوردن میتواند احساس استقلال فرد را کاهش داده و کیفیت زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد.
ضعف عضلانی و کاهش عملکرد بلع
عضلات مسئول حرکت غذا از دهان به مری، شامل عضلات زبان، حلق و مری هستند. اگر این عضلات ضعیف شوند، نمیتوانند حرکات بلع را به صورت دقیق و هماهنگ انجام دهند. حتی در مواردی که عضلات از نظر قدرت کافی باشند، بیماریهایی مانند سکته مغزی یا اختلالات عصبیعضلانی میتوانند باعث اختلال در هماهنگی بین این عضلات شده و فرآیند بلع را مختل کنند. همچنین، در برخی شرایط، عضلات بلع سریع خسته شده و توانایی انجام مداوم و صحیح وظایف خود را از دست میدهند. مهمترین پیامدهای ضعف عضلانی در عملکرد بلع عبارتاند از:
- افزایش خطر آسپیراسیون، یعنی ورود مواد غذایی و مایعات به جای مری به مجاری تنفسی
- باقیماندن غذا در دهان یا حلق که باعث احساس ناراحتی، خفگی یا عفونت میشود.
- کاهش سرعت و کارایی فرایند بلع که منجر به کاهش دریافت مواد غذایی و مایعات میشود.
- تشدید دیسفاژی؛ به گونهای که ضعف عضلانی باعث وخیمتر شدن علائم و افزایش مشکلات بلع میگردد.
در مورد اختلال بلع در سالمندان بیشتر بخوانید.
چه عواملی باعث اختلال در بلع میشوند؟
اختلال بلع (دیسفاژی) میتواند به دلایل متنوعی ایجاد شود که عمدتا به دو دستهی اصلی تقسیم میشوند: دلایل عصبی و دلایل ساختاری. عواملی مانند سکته مغزی، افزایش سن و برخی بیماریها نقش مهمی در بروز این مشکل دارند. در ادامه، مهمترین علل ایجاد اختلال بلع فهرست شدهاند:
- بیماری پارکینسون
- اماس (مولتیپل اسکلروزیس)
- آلزایمر یا زوال عقل
- بیماری نورون حرکتی مانند ALS
- فلج مغزی (Cerebral Palsy)
- ضربه به سر یا نخاع
- تومورها، مانند سرطان مری، حنجره یا حلق
- التهاب یا زخم مری، به خصوص ناشی از رفلاکس شدید اسید معده
- وجود جسم خارجی در حلق یا مری
- عمل جراحی یا پرتودرمانی ناحیه گردن یا قفسه سینه
- میاستنی گراویس (Myasthenia Gravis)
- اسکلرودرمی (Scleroderma)
- دیستروفیهای عضلانی
در مورد بهترین مرکز پرستاری در منزل برای انواع بیماران بیشتر بخوانید.
روشهای پیشگیری از اختلال بلع
در صورت مشاهده هر یک از علائم اولیه اختلال بلع مانند گیر کردن غذا، سرفه هنگام بلع یا کاهش وزن ناگهانی، لازم است سریعا با پزشک یا متخصص گفتاردرمانی مشورت کنید. پیشگیری از دیسفاژی تا حد زیادی به علت زمینهای آن بستگی دارد، اما رعایت نکات زیر میتواند خطر بروز این مشکل را کاهش داده یا روند پیشرفت آن را کند کند:
- مراقبت از سلامت دهان و دندان: رعایت بهداشت دهان و دندان از بروز عفونتهای دهانی که ممکن است عملکرد بلع را مختل کنند، جلوگیری میکند. در سالمندان و افرادی که دندان مصنوعی دارند، بررسی و تنظیم منظم دندانها اهمیت ویژهای دارد.
- حفظ عملکرد عضلات بلع: انجام تمرینهای گفتاردرمانی و بلعدرمانی تحتنظر متخصص گفتاردرمانگر به تقویت عضلات دخیل در بلع کمک میکند.
- انجام ورزشهای تخصصی: تمرینهای ویژه برای تقویت زبان، حلق و عضلات گردن میتواند کارایی عضلات بلع را بهبود بخشد.
- کنترل بیماریهای زمینهای: مدیریت فشار خون و قند خون برای پیشگیری از سکته مغزی و درمان به موقع ریفلاکس معده جهت جلوگیری از زخم و تنگی مری ضروری است.
- مدیریت استرس و بیماریهای عصبی: درمانهای مناسب برای بیماریهای عصبی مانند پارکینسون و اماس به حفظ عملکرد بلع کمک میکند.
- اصلاح رژیم غذایی: پرهیز از مصرف غذاهای خشک، چسبنده یا تند، نوشیدن آب کافی برای حفظ رطوبت گلو، جویدن کامل غذا و اجتناب از بلعیدن سریع توصیه میشود.
- اصلاح شیوه غذا خوردن: نشستن کاملا صاف هنگام غذا خوردن، خودداری از صحبت یا خندیدن حین غذا خوردن، مصرف لقمههای کوچک و آهسته و پرهیز از دراز کشیدن بلافاصله بعد از غذا از مهمترین نکات است.
- مراقبت ویژه در سالمندان و بیماران نورولوژیک: این افراد بیشتر در معرض اختلال بلع هستند و نیاز به ارزیابی و مراقبت منظم پزشکی دارند.
- اجتناب از مصرف سیگار و الکل: این مواد میتوانند موجب تحریک و التهاب مری و حلق شده و به تدریج خطر بروز دیسفاژی را افزایش دهند.
علائم اختلال در بلع
علائم اختلال در بلع بسته به شدت و علت زمینهای آن متفاوت هستند، اما معمولا با نشانههای مشخصی همراهاند که نشان میدهد غذا یا مایعات به درستی از دهان به معده منتقل نمیشوند. هر یک از این علائم، اگر بهطور مکرر رخ دهند، میتوانند نشاندهنده دیسفاژی بوده و نیاز به بررسی تخصصی داشته باشند. از جمله علائم رایج اختلال در بلع میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس گیر کردن غذا در گلو یا پشت جناغ سینه و عدم عبور آن
- سرفههای مکرر، هنگام خوردن غذا یا نوشیدن مایعات که ممکن است با خفگی همراه باشد.
- نشت مایعات از بینی یا برگشت غذا به دهان در برخی افراد
- آبریزش دهان یا ناتوانی در کنترل بزاق، به خصوص در بیماران نورولوژیک مانند مبتلایان به پارکینسون یا سکته مغزی
- بلع غذا همراه با درد یا ناراحتی
- کاهش وزن غیرمنتظره و بدون دلیل مشخص
- احساس خفگی یا تنگی نفس هنگام بلعیدن
- صدای مرطوب یا خرخر مانند هنگام تنفس که میتواند نشاندهنده ورود مواد به راه هوایی باشد.
- نیاز به زمان طولانی برای خوردن یک وعده غذایی
- بروز عفونتهای مکرر ریوی مانند ذاتالریه
نحوه تشخیص دیسفاژی
تشخیص دقیق دیسفاژی (اختلال در بلع) نیازمند یک ارزیابی جامع بالینی است که شامل بررسی علائم، سابقه پزشکی و ارزیابی عملکرد بلع میشود. در این فرآیند، بیمار غذاها و مایعات با قوامهای مختلف از جمله آب، پوره و غذای جامد را میبلعد و گفتاردرمانگر واکنشها و عملکرد عضلات بلع را به دقت بررسی میکند. علاوه بر این، در برخی موارد برای تشخیص دقیقتر و تعیین علت زمینهای اختلال، از آزمایشها و روشهای تصویربرداری تخصصی استفاده میشود که مهمترین آنها عبارتاند از:
آندوسکوپی فیبراپتیک از طریق بینی (FEES)
آندوسکوپی فیبراپتیک از طریق بینی (FEES) روشی تخصصی و کمتهاجمی برای ارزیابی اختلالات بلع (دیسفاژی) است. در این روش، با استفاده از یک لوله نازک و انعطافپذیر مجهز به دوربین کوچک فیبراپتیک، از طریق بینی وارد حلق میشوند تا تصاویر زندهای از مسیر بلع ثبت شوند. برای انجام FEES، بیمار در حالت نشسته قرار میگیرد و ممکن است به بینی بیحسی موضعی زده شود تا ورود آندوسکوپ آسانتر باشد. لوله فیبراپتیک از راه بینی وارد شده و به پشت حلق میرسد. سپس بیمار غذاها یا مایعات با قوامهای مختلف گاهی همراه با رنگ خوراکی را میبلعد تا پزشک یا گفتاردرمانگر بتوانند عملکرد بلع را بهطور مستقیم مشاهده و بررسی کنند.
مانومتری مری (Esophageal Manometry)
مانومتری مری یک روش تشخیصی تخصصی است که برای بررسی عملکرد عضلات مری و اندازهگیری فشار داخل آن و عملکرد اسفنکترهای مری به کار میرود. این آزمایش زمانی کاربرد دارد که بیمار دچار مشکلات بلع در ناحیه پایین مری یا اختلالات حرکتی مری باشد. در این روش، یک لوله نازک و انعطافپذیر به نام کاتتر از طریق بینی وارد مری میشود و فشارهای داخل مری را ثبت میکند. قبل از انجام آزمایش، بیمار باید چند ساعت ناشتا باشد و معمولا فقط اجازه نوشیدن آب را دارد. سپس با انجام عمل بلع، دستگاه فشار وارده بر دیواره مری و عملکرد اسفنکترهای فوقانی و تحتانی را اندازهگیری میکند تا اطلاعات دقیق درباره عملکرد عضلات مری به دست آیند.
آندوسکوپی گوارشی (EGD)
آندوسکوپی گوارشی یکی از روشهای تصویربرداری دقیق و پرکاربرد است که امکان مشاهده مستقیم بخشهای ابتدایی دستگاه گوارش را فراهم میکند. این روش در بررسی علل اختلال بلع (دیسفاژی) نقش مهم و موثری دارد. از مهمترین کاربردهای آندوسکوپی گوارشی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بررسی تنگی یا انسداد مری (Stricture)
- مشاهده زخم، التهاب یا تومور در مری یا معده
- تشخیص بیماری رفلاکس معده (GERD) و عوارض آن مانند ازوفاژیت یا مری بارت
- بررسی وجود فشار خارجی بر مری، مثلا ناشی از تومورهای اطراف
- نمونهبرداری (بیوپسی) برای بررسی سرطان یا عفونت
در مورد خدمات گفتار درمانی در منزل مهردرمان بیشتر بخوانید.
برای درمان مشکل در بلع باید به چه کسی مراجعه کنیم؟
برای درمان دیسفاژی، مراجعه به متخصص مناسب بسیار اهمیت دارد. در بسیاری از موارد، ابتدا پزشک عمومی بیمار را ارزیابی کرده و در صورت نیاز به تخصصهای خاصتر، او را به متخصص گوارش جهت بررسی و درمان مشکلات مربوط به مری و معده ارجاع میدهد. علاوه بر این، گفتاردرمانگر نقش مهمی در ارزیابی و توانبخشی عضلات دخیل در بلع دارد و به بهبود عملکرد بلع کمک میکند. در بیمارستان مجازی مهردرمان، تیمی از متخصصان مجرب در حوزههای مختلف برای درمان اختلالات بلع در دسترس شما قرار دارند. تنها با چند کلیک و به صورت آنلاین، بدون نیاز به خروج از منزل، میتوانید با این متخصصان مشاوره گرفته و در اسرع وقت خدمات تخصصی درمانی در منزل دریافت کنید.
کلام پایانی
مشکلات بلع، اگر به موقع درمان نشوند، میتوانند تاثیرات جدی و قابل توجهی بر زندگی روزمره داشته باشند و خطراتی مانند سوتغذیه، عفونتهای ریوی و حتی خفگی را به همراه داشته باشند. اما خبر خوب این است که با تشخیص سریع و درمان تخصصی، میتوان از این عوارض جلوگیری کرد و کیفیت زندگی را بهطور چشمگیری بهبود بخشید. در بیمارستان مجازی مهردرمان، با دسترسی آسان و سریع به تیمی از متخصصان مجرب و گفتاردرمانگران حرفهای، در کنار شما هستیم تا روند درمان اختلالات بلع را ساده، مطمئن و موثر کنیم. سلامت شما اولویت اصلی ماست و با ارائه خدمات آنلاین و حضوری، در هر مرحله از درمان همراهتان خواهیم بود. برای دریافت نوبت درمان همین حالا با شمارههای زیر تماس بگیرید:
سوالات متداول
خیر، دیسفاژی ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما سالمندان و بیماران مبتلا به بیماریهای عصبی بیشتر در معرض آن هستند.
بله، ورود مواد غذایی یا مایعات به راه هوایی باعث عفونتهای ریوی و مشکلات تنفسی میشود و خطرناک است.
خیر، درمانها شامل گفتاردرمانی، تغذیه درمانی، دارو و در موارد خاص جراحی است.
مرکز مهردرمان با تیم تخصصی شامل پزشکان، گفتاردرمانگران و متخصصین تغذیه، خدمات ارزیابی و درمان جامع اختلال بلع را به صورت حضوری و آنلاین ارائه میدهد.
نظرات: